พญ. นุชรี มะลิซ้อน , วิชุดา ชาวสวน และนภาพร กันธิยะ
โรงพยาบาลกุมภวาปี
ที่มาและความสำคัญ ในปี 2555 โรงพยาบาลกุมภวาปี จัดตั้งคลินิกพัฒนาการเด็ก รับส่งต่อเด็กที่มีพัฒนาการผิดปกติจาก รพ.ลูกโซนและรพ.สต. จากการสรุปผลงานพบว่ามีเด็กมารับบริการ 37 ราย มากกว่า50 % เป็นเด็กที่กุมารแพทย์นัด เช่น เด็ก Preterm และผู้ปกครองพามาตรวจเอง ไม่มีเด็กที่ส่งต่อจากรพ.สต.ทีมงานได้หาแนวทางร่วมกันพบสาเหตุ ระบบการคัดกรองเด็กที่มีพัฒนาการล่าช้ายังไม่ชัดเจนไม่มีเจ้าหน้าที่หรือสถานที่ที่เหมาะสมให้เด็กเข้าถึงบริการได้ตามเกณฑ์ พบว่าเด็กที่มารับวัคซีนในรพ.สต.ไม่ได้รับการตรวจพัฒนาการ เนื่องจากการให้บริการที่รพ.สต.เดือนละ 1 ครั้ง ทำให้เด็กมีจำนวนมากและไม่ได้แยกกลุ่มเด็กเล็กเด็กโต ทีมงานจึงได้พัฒนาระบบการตรวจพัฒนาการเด็กและการรับบริการในคลินิกพัฒนาการเด็กร่วมกัน โดยมีประเด็นสำคัญในการพัฒนาคือการฟื้นฟูความรู้และทักษะด้านการตรวจพัฒนาการเด็ก และการปรับระบบบริการ วัตถุประสงค์ เพื่อพัฒนาระบบคัดกรองพัฒนาการเด็ก0-6 ปี ในรพ.สต.และเด็กที่มีพัฒนาการผิดปกติหรือล่าช้าได้รับการรักษาหรือส่งต่ออย่างเหมาะสม ระเบียบวิธีวิจัย วิจัยเชิงปฏิบัติการแบ่งเป็น 4 ระยะคือระยะที 1 ศึกษาสถานการณ์การบริการในคลินิกสุขภาพเด็กดีด้านตรวจพัฒนาการเด็ก ระยะที่ 2 วางแผนดำเนินการ เช่นประชุมผู้เกี่ยวข้องจัดทำแนวทางให้บริการ ระยะที่ 3 ดำเนินการตามแผนประกอบด้วย ให้ความรู้และฝึกทักษะเจ้าหน้าที่ด้านพัฒนาการเด็ก จัดทำคู่มือปฏิบัติงาน พัฒนาระบบส่งต่อข้อมูล การปรับระบบให้บริการวัคซีนและการตรวจพัฒนาการที่รพ.สต. จัดหาชุดตรวจพัฒนาการ การติดตามประเมินผลในรพ.สต.และการจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ระยะที่ 4 สรุปและประเมินผล กลุ่มเป้าหมาย คือรพ.สต. 17 แห่ง เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบงาน 27 คน เด็กที่มีพัฒนาการล่าช้าที่มารับบริการในคลินิกพัฒนาการเด็ก ระหว่างปี 2556-2557 จำนวน 136 ราย เก็บรวบรวมข้อมูลจากแบบฟอร์มบันทึกข้อมูลผู้มารับบริการ เวชระเบียนผู้ป่วย วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา คือ ค่าเฉลี่ย ร้อยละ ผลการศึกษา เจ้าหน้าที่ ผู้รับผิดชอบงาน 27 คน ได้รับการฝึกทักษะการตรวจพัฒนาการเด็ก มีคู่มือการให้บริการในคลิกนิกสุขภาพเด็กดีและแนวทางการส่งต่อและกระตุ้นพัฒนาการเด็ก รพ.สต. 17 แห่งในอ..กุมภวาปีปรับระบบบริการจากเดือนละ1 ครั้ง เป็นเดือนละ2-4 ครั้ง ตามจำนวนเด็กของแต่ละแห่งแยกวันเด็กเล็กเด็กโตและมีบริการกระตุ้นพัฒนาการเด็กแห่งละ1 วันต่อเดือน เด็กที่ต้องกระตุ้นพัฒนาต่อเนื่องส่งต่อไปแผนกกายภาพบำบัด และส่งต่อรพ.อุดรธานี ในเด็กที่มีปัญหาด้านการพูด หรือออทิสติค 9 ราย รพ.ศรีนครินทร์ 3 ราย ในปี 2555 - 2557 จำนวนเด็กในคลินิกพัฒนาการเด็กเพิ่มขึ้นจาก 37 รายเป็น 54 และ 82 ราย เด็กรายใหม่เพิ่มขึ้น 38 และ 61 ราย ตามลำดับ ส่งต่อ จากรพ.สต. 2 รายและ 7 ราย โดยพบว่า 3 อันดับโรค แรก คือ Preterm / Delay development /CP การจำหน่ายเด็กดูแลต่อที่บ้าน 9 ราย และเข้าอนุบาล 4 ราย ได้รับการดูแลต่อเนื่องในชุมชน 2 ราย สรุปผลงานโดยย่อ การพัฒนาระบบบริการพัฒนาการเด็ก ส่งผลให้เด็กเข้าถึงบริการด้านการคัดกรอง การกระตุ้นพัฒนาการและได้รับการดูแล การส่งต่อที่เหมาะสมและรวดเร็วมากขึ้น บทเรียนที่ได้รับ การมีคู่มือการดำเนินงานในสถานบริการทุกระดับและการประสานงานกับผู้รับผิดชอบคลินิกพัฒนาการเด็กโดยตรง ทำให้การส่งต่อเด็กและข้อมูลครบถ้วน วางแผนดูแลเด็กร่วมกันได้ดี การนิเทศการปฏิบัติงานด้านการคัดกรองและกระตุ้นพัฒนาการเด็กในรพ.สต.ทุกแห่งทำให้ทีมงานเข้าใจบริบทในการจัดบริการที่เหมาะสม และการสนับสนุนด้านงบประมาณในการจัดหาชุดตรวจหรอืกระตุ้นพัฒนาการทำให้การจัดบริการมีคุณภาพมากขึ้น การนำผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์ในงานประจำ การพัฒนาระบบคัดกรองพัฒนาการเด็กในช่วงแรกเริ่มในรพ.สต. 5 แห่ง ที่มีความพร้อมและมีอุปกรณ์การตรวจและกระตุ้นพัฒนาการ สามารถคัดกรองเด็กที่พัฒนาการล่าช้าส่งพบแพทย์ได้มากขึ้น จึงขยายผลการจัดบริการให้รพ.สต.อีก12 แห่งเ หลังดำเนินการได้ผลลัพธ์ที่ดี และผ่านการประเมินคลินิกสุขภาพเด็กดีคุณภาพจากระดับจังหวัด จึงมีหน่วยงานอื่นเข้าไปเรียนรู้และศึกษาดูงาน ได้มีเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และเผยแพร่โดยการนำเสนอผลงาน
